Πάντα φταίει ο άλλος.

Συνεχίζουμε να διαβιούμε, σε μέρες σαρωτικών αλλαγών, εκτός κανόνων συντεταγμένης πολιτείας. Μια παραδοχή που όχι μόνο δεν μας πτοεί, αλλά δείχνει και να μας εξυπηρετεί, καθώς –κατά το σύνηθες– μας απαλλάσσει από πειθαρχίες. Πράττουμε κατά το κέφι μας, δεν έχουμε ευθύνες (πάντα φταίει ο άλλος, οι ξένοι, η κυβέρνηση, οι εταίροι), δεν πληρώνουμε φόρους, ως κατατρεγμένοι, ως αδικημένοι ή ως πανίσχυροι μεσουρανούντες, υπεράνω νόμων, εντολών.

Διότι οι μηχανισμοί που συντηρούν τη διαφθορά δεν διαλύονται με εισπρακτικά μέτρα και προχειρότητες. Χρειάζονται πολίτες που να αξιώνουν από τους ιθύνοντες συνεχή λογοδοσία, να βδελύσσονται τη διαφθορά, να υπερασπίζονται όχι μόνο τα δικά τους δίκια αλλά και τα δίκια του διπλανού τους. Και ηγέτες που να κοιτούν μακριά, να δρουν με προσοχή, σοβαρότητα, σχέδιο, να ευθυγραμμίζονται με τα μεγάλα τους λόγια και να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των μεγάλων τους αποφάσεων. Αντ’ αυτού, συνήθως ζητούν τη δικαίωση από τα επιφαινόμενα. Ετσι, όμως, μοιάζουν πρωτόβγαλτοι στο έργο τους. Ή μάλλον ερασιτέχνες, που είναι και το χειρότερο.